Concertgebouw de Doelen, Jurriaanse Zaal, 20:15 uur
Agata Szymczewska | viool |
Grzegorz Kotów | viool |
Volodia Mykytka | altviool |
Marcin Sieniawski | cello |
Jonathan Plowright | piano |
om 19:30 begint het voorprogramma door het Trisquel Trio:
Sigurjon Freyrsson Lorenzo | viool |
Maria Quevedo | cello |
Daniel Leiro | piano |
Anton Webern (1883–1945) | Langsamer Satz opus 78 (1905) |
Wladyslaw Zelenski (1837-1921) | Pianokwartet in c opus 61 (ca. 1907) |
Allegro con brio |
|
pauze | |
Juliusz Zarebski (1854-1885) | Pianokwintet in g opus 34 (1885) |
Allegro |
Biografieën
Het Szymanowski Quartet, gevormd door twee Polen en twee Oekraïners, is een graag geziene gast in concertzalen wereldwijd en op internationaal bekende festivals. In 2008 richtte het kwartet zelf het Lviv Kamermuziek Festival op, dat jaarlijks wordt georganiseerd in Lviv/Lemberg, een UNESCO World Heritage Site in het grensgebied van Polen en Oekraïne. Het Szymanowski Quartet brengt graag muziek van landgenoten. Zo speelt het samen met de Britse pianist Jonathan Plowright het Pianokwintet in g van Juliusz Zarebski, dat in het buitenland sporadisch wordt uitgevoerd, maar in Polen als een meesterwerk wordt beschouwd. Het lijkt in essentie op de maker zelf: een flamboyante virtuoos. Het Pianokwartet in c van zijn invloedrijkere (want een vooraanstaand muziekleraar in zijn tijd) landgenoot Wladislaw Zelenski is meer sophisticated en biedt een sprankelende pianopartij en sonore strijkersklanken.
Het Szymanowski Quartet heeft zich sinds de oprichting in Warschau in 1995 ontwikkeld tot een van de meest bijzondere kwartetten van het moment, deels door de uitgekiende samenstelling van programma’s. Het kwartet verzorgt concerten in heel Europa, de VS, Azië, Australië en Zuid-Amerika, en won talrijke prijzen in onder meer Florence, Hannover, Osaka en Melbourne. In 2005 ontving het Szymanowski Quartet in Warschau de Szymanowski Prijs van de Szymanowski Stichting en in 2007 de Eremedaille van de Poolse regering voor hun verdiensten voor de Poolse cultuur.
Jonathan Plowright, piano
De Britse pianist Jonathan Plowright won behalve een gouden medaille van de Royal Academy of Music in Londen vele prijzen van Europese en overzeese wedstrijden. Hij geeft wereldwijd recitals, speelt met belangrijke orkesten, is geregeld op de radio te horen en heeft een imposante discografie opgebouwd, vooral op de labels Hyperion en BIS. Opvallend daarbij zijn de opnamen van de in het Westen onbekende Oost-Europese componisten, zoals Zelenski en Zarzyki van wie hij pianoconcerten opnam en nog steeds opneemt. Hoge ogen gooiden in 2010 zijn opname ‘Hommage a Chopin’, die onder meer gelauwerd werd met de Preis der Deutschen Schallplattenkritik, de Gramophone Editor’s Choice, de Diapason D'Or en werd verkozen tot CD of the Week bij ClassicFM en ABC ClassicFM. De opvolger daarvan, ‘Homage to Paderewski’, werd Daily Telegraph Classical CD of the Week. Zijn opname van het Pianoconcert van Constant Lambert werd Gramophone Editor’s Choice en CD of the Week bij The Sunday Times en ClassicFM. Jonathan Plowrights eerste kamermuziek-cd uit 2012 samen met het Szymanowski Quartet en met onder meer de vanavond gesspeelde werken van Zarebski en Zelenski werd verkozen tot BBC Music Magazine Chamber Choice. De opnamen die Jonathan Plowright momenteel maakt van de complete pianomuziek van Brahms voor BIS worden al vergeleken met uitvoeringen van het kaliber Lupu, Kätchen, Arrau en Pires. Jonathan Plowright is Head of Keyboard aan de University of Chichester en van de Keyboard Faculty van het Royal Conservatoire of Scotland. Sinds vorig jaar is hij Fellow of the Royal Academy of Music in Londen.
Een langzaam studiewerk
De Oostenrijkse componist Anton Webern schreef naast de eenendertig officiële werken een reeks stukken zonder opusnummer, tijdens zijn leven onuitgegeven, schetsen, losse delen en jeugdwerken. Een daarvan is de Langsamer Satz für Streichquartett uit 1905, een expressief laat-romantische stuk uit de tijd dat Webern in Wenen nog bij Schönberg studeerde. Van twaalftoonstechniek vindt men hier nog geen spoor, want er is sprake van een duidelijke tonaliteit: c-klein. Het werk is qua bouw en stijl tamelijk traditioneel voor zijn tijd en het emotionerende karakter en de Mahleriaans lange zinsbouw wijzen nog niet op de latere cerebrale en compacte Webern-stijl. Alleen het veelvuldig gebruik van omkeringen van intervallen (sprong naar boven verandert in sprong naar beneden) wijst op Weberns latere voorliefde voor contrapuntische technieken.
Onder het stof vandaan
Het vervolg van het programma bestaat uit in het Westen zo goed als onbekende muziek uit Polen waarvoor de musici van vanavond een lans willen breken.
Allereerst het Pianokwartet in c opus 61 van Wladyslaw Zelenski (1837-1921) die het licht zag in Grodkowice in de buurt van Krakau. Hij studeerde piano bij onder meer Alexander Dreyschock, haalde een doctoraat filosofie in Praag, en studeerde daar en ook in Parijs compositie bij Josef Krejãi en Henri Reber. Na zijn terugkeer naar Polen had hij een carrière als concertpianist, docent en componist en was hij directeur van het conservatorium van Krakau dat hij had helpen oprichten.
Zelenski’s Pianokwartet opus 61 van omstreeks 1907 begint met een omvangrijk woelig Allegro con brio, dat enigszins tastend begint en dan uitgroeit tot een dramatisch hoogtepunt en een tweede lyrisch thema laat opbloeien. En dat alles met een democratisch lijnenspel tussen de vier partijen en prachtig voorbeelden van dialogen en vraag-en-antwoord. Het tweede deel, Romanza: Andante sostenuto, opent met een lange cellomelodie waarna op subtiele wijze de andere instrumenten hun intrede doen. Het derde deel, Intermezzo allegretto, is dansachtig en vol Poolse en exotische sferen. De Finale begint met een ferme piano-inleiding, waarna de strijkers het thema brengen van dit krachtige maar ook smachtende stuk, dat goed kan staan naast kamermuziek van Mendelssohn, Brahms en Dvořák.
Een onbekende zwanenzang
Was Wladyslaw Zelenski van de generatie van Johannes Brahms, de Pools-Oekraïense componist en pianist Juliusz Zarębski (1854–1885) was een generatie jonger. Hij stamde uit Zjitomir in het huidige Oekraïne. Na zijn eerste pianolessen van zijn moeder studeerde hij vanaf 1870 aan het conservatorium van de Gesellschaft der Musikfreunde in Wenen. In 1874 werd hij in Rome een leerling van Franz Liszt, die hem beschouwde als een van zijn favoriete leerlingen. De muziek van Juliusz Zarębski heeft wel verwantschap met die van Chopin en Liszt, en vond veelal inspiratie in de gedichten van Adam Mickiewicz en Włodzimierz Wolski.
Zarębski ging geregeld op tournee door Europa met zijn vrouw, de Duitse pianiste Johanna Wenzel, en speelde onder meer op de Exposition Universelle in Parijs in 1878. Tuberculose dwong Zarębski zijn carrière als pianist te staken, maar de laatste twee jaar van zijn leven bleef hij lesgeven aan het Koninklijk Conservatorium van Brussel, waaraan hij sinds 1880 verbonden was. In die tijd schreef hij zijn bekendste werken, zoals Les roses et les épines. Juliusz Zarębski stierf in zijn geboorteplaats Zjitomir.
Het vanavond gespeelde omvangrijke cyclische Pianokwintet in g opus 34 uit zijn sterfjaar vertoont invloeden van Johannes Brahms en César Franck en wordt beschouwd als het hoogtepunt van het oeuvre van Juliusz Zarębski.
Clemens Romijn