Jurriaanse Zaal – Concertgebouw de Doelen – Rotterdam – 20:15 uur
voorprogramma – 19:30 – Codarts Cello Octet
Cuarteto Casals
Vera Martínez (viool)
Abel Tomàs (viool)
Jonathan Brown (altviool)
Arnau Tomàs (cello)
Ludwig van Beethoven (1770-1827):
Strijkkwartet nr.2 in G opus 18 nr.2 (1799)
Allegro
Adagio cantabile
Scherzo: Allegro
Allegro molto quasi presto
Strijkkwartet nr.4 in c opus 18 nr.4 (1799)
Allegro ma non tanto
Scherzo: Andante scherzoso, quasi allegretto
Menuetto: Allegretto
Allegro-Prestissimo
PAUZE
Giovanni Sollima (1962): Strijkkwartet B 267 (2017)
Strijkkwartet in F (arr. van Pianosonate nr.9 in E opus 14 nr.1; 1798/1801)
Allegro
Allegretto
Rondo: Allegro comodo
Strijkkwartet nr.16 in F opus 135 (1826)
Allegretto Vivace
Lento assai, cantante e tranquillo
Grave, ma non troppo tratto-Allegro (‘Der schwer gefasste Entschluss’)
voorprogramma door het Codarts Cello Octet
Friedrich Grützmacher (1832-1903): Weihegesang (Consecration Hymn) op. 65
Pyotr Tschaikovsky (1840-1893): Childrens Album op. 39 voor piano solo
bewerkt door Gunter Ribke voor cellokwartet
Wintermorgen
Morgengebet
In der Kirche
Sweet Reverie
Polka
Cuarteto Casals
Het Cuarteto Casals viert momenteel zijn twintigjarig jubileum met een tournee met kwartetten van Beethoven gecombineerd met moderner repertoire. Het kwartet werd opgericht aan de Escuela Reina Sofia in Madrid onder leiding van docent Antonello Farulli in 1997.
Sindsdien is het uitgegroeid tot een van de meest vooraanstaande strijkkwartetten van Europa en was het winnaar van diverse internationale muziekwedstrijden voor strijkkwartetten, zoals in Londen in 2000 en de Johannes Brahms International String Quartet Competition in 2002. In 2005 kreeg het kwartet de prijs van de stad Barcelona, in 2006 de Spaanse Nationale Muziekprijs en in 2008 de prestigieuze Borletti-Buitoni Trust Award in Engeland. Het kwartet is het huis-ensemble van het Auditori in Barcelona, waar het een eigen jaarlijkse concertserie heeft. Het begeleidde de koning en koningin van Spanje tijdens staatsbezoeken, en bracht cd’s uit met werken van Haydn, Brahms, Ravel, Turina, Toldrá, Arriaga, Mozart, Schubert, Boccherini, Debussy, Zemlinsky, Bartók, Ligeti en Kurtág. Het Cuarteto Casals werkte samen met hedendaagse componisten als James MacMillan en Hongaar György Kurtág, en musiceerde met onder meer Elizabeth Leonskaja, Oleg Maisenberg, Claudio Martinez Mehner, Christophe Coin, Thomas Riebl en Michael Collins. Het Cuarteto Casals is gastensemble van het conservatorium van Barcelona.
Beethoven & prins Lobkowitz
Een belangrijke steun en toeverlaat voor Ludwig van Beethoven in Wenen was Franz Joseph Maximilian von Lobkowitz. Hij was van Boheemse adel en twee jaar jonger dan Beethoven. Hij was muzikaal en ondersteunde kunstenaars, schrijvers en componisten financieel. Hij gaf compositieopdrachten aan Haydn en liet muziek van Beethoven bij openbare concerten uitvoeren. De opbrengsten vloeiden dan naar de componist. Lobkowitz had een eigen orkest, waarin hij zelf geregeld meespeelde op viool of cello, en waarvan Beethoven mocht gebruikmaken voor besloten uitvoeringen, zoals de Derde symfonie ‘Eroica’. Samen met prins Kinsky en aartsbisschop Rudolf zorgde Lobkowitz in 1809 voor een royaal jaargeld voor Beethoven om hem zo in Wenen te houden en onbezorgd aan zijn kunst te laten wijden. Naast de Strijkkwartetten opus 18 droeg Beethoven nog de symfonieën 3, 5 en 6 aan de prins op, het Strijkkwartet opus 74 en de liederencyclus An die ferne Geliebte. De bevriende gravin Lulu Thürheim beschreef Lobkowitz zo: ‘de prins was zo goedhartig en vriendelijk als een kind en de allerdwaaste muziekfanaat. Hij speelde muziek van zonsondergang tot het ochtendgloren en gaf een fortuin uit aan musici. Ontelbare muzikanten kwamen in zijn huis bijeen, en alle trakteerde hij rijkelijk.’ Aan het eind van zijn leven raakte prins Lobkowitz in de problemen doordat hij iets te royaal met geld had gestrooid.
De zes Strijkkwartetten opus 18 worden tegenwoordig wel eens omschreven als Haydnkwartetten in de taal van Beethoven. Dat geldt zeker voor het tweede uit de serie, Strijkkwartet in G opus 18 nr.2. Niet voor niets kreeg het de bijnaam ‘Komplimentierquartett’, vooral vanwege de gracieuze vormelijkheid van het eerste deel. Het langzame deel doet door zijn contemplatieve karakter aan als een hymne, maar wordt halverwege onverwachts onderbroken door sferen die herinneren aan het vlotte eerste deel. Na de terugkeer van het Adagio volgt met het derde deel een traditioneel opgezet scherzodrieluik, met een contrasterend trio in het midden, en afgesloten door het schertsende eerste luik. De cello opent het vliegensvlugge laatste deel dat energiek en van een Haydneske wellevendheid blijft tot het einde. Het Strijkkwartet opus 18 nr.4 staat in een van Beethovens lievelingstoonsoorten, cklein. Het negatieve oordeel van enkele commentatoren (waaronder Hugo Riemann) over dit c-klein kwartet heeft niet verhinderd dat het werk bij het publiek het populairste uit de verzameling is gebleven.
Nieuwe bloem uit Beethovens noten
Met het Strijkkwartet B 267 (2017) van Giovanni Sollima (*1962) maakt de Beethovenexcursie een sprong naar onze tijd. De in Palermo geboren Sollima stamt uit een familie van muzikanten en studeerde cello bij Giovanni Perriera en compositie bij zijn vader, Eliodoro Sollima, aan het Conservatorio di Palermo, waar hij met de hoogste onderscheiding afstudeerde. Later studeerde hij bij Antonio Janigro en Milko Kelemen aan de Musikhochschule Stuttgart en aan de Universität Mozarteum Salzburg. Sollima heeft een boeiend en omvangrijk oeuvre op zijn naam staan. Hij staat open voor een veelheid van tijden en stijlen, en combineert Italiaans aandoende melodieën met mediterrane ritmen. Zelf omschrijft hij dat brede spectrum van zijn muziek als het tijdperk der dinosauriërs tot aan heavy metal. Met het dinosauriërtijdperk bedoelt hij de Barok, de eerste bloeitijd van de instrumentale muziek. Voor zijn voor het Cuarteto Casals geschreven Strijkkwartet B 267 gebruikte hij als basis een paar noten die Beethoven noteerde in een van zijn dagboeken. Het werk beleefde zijn wereldpremière in Turijn op 14 november afgelopen jaar en gaat mee tijdens deze tournee van het Cuarteto Casals.
Pianosonate wordt strijkkwartet
Het derde werk op het programma is een bewerking van de Pianosonate in E opus 14 nr.1, die uit dezelfde tijd stamt. Het is Beethovens eigen bewerking en een arrangement zoals ‘niemand hem gemakkelijk zou nadoen’, zo schreef hij in een brief. Het werk is vol subtiele wendingen, verrassingen en frisse ideeën. Ondanks de relatieve eenvoud en beperkte duur, een klein kwartier, zijn er toch flinke momenten van Sturm und Drang, waar Beethoven zo bekend om werd (Sonate ‘Pathétique’). Zo brengt hij extra drama in de lyrische passages, schakelt hij snel over van luid naar zacht en andersom, en schuift hij geregeld een wolk voor de zon door van majeur naar mineur te wisselen. Met name in het laatste deel wil deze sonate eigenlijk een symfonie zijn. Hier is goed te horen hoe een klassieke componist zich een weg baant naar de Romantiek.
Glimlachend omkijken naar Haydn
Het laatste Strijkkwartet in F opus 135 was tevens het allerlaatste werk dat Beethoven voltooide. De uitgave in 1827 was kort na zijn dood. Het lijkt of Beethoven in dit werk herinneringen ophaalt aan gelukkiger tijden en knipogen geeft aan Haydn, zoveel humor en voor-de-gek-houderij is er in de noten. Geen spoor ook van de zorgen die op de achtergrond speelden, zoals de zelfmoordpoging van zijn neef Karl rond die tijd. Hoogtepunt is wel de Finale die Beethoven betitelde met ‘Der schwer gefasste Entschluss’. Daarin stellen altviool en cello in de langzame openingsmaten de vraag: Muss es sein? Het resolute antwoord komt in het plotse Allegro: Es muss sein! Diverse malen klinken nog de vraag en het besliste antwoord. Aan het eind leidt een getokkelde passage naar de gelukkige afloop. Neemt Beethoven hier lachend afscheid van de wereld?
Clemens Romijn
Codarts Cello Octet
Jorge Gonzalez, Carmen Diego del Olmo, Ines de Juan Periago, Sophie Ehling, Bea Rico, Laura Gonzalez, Daniel Pavtchinski en Desirée Sanchez
Het Codarts Cello Octet is geformeerd in 2017, op initiatief van studenten uit de celloklas van Herre Jan Stegenga.
Naast het octet zijn de acht cellisten allen individueel actief in eigen kamermuziekensembles zoals pianotrio’s, strijkkwartetten etc. Spelen in het cello octet moedigt hen aan om zich nog verder te ontwikkelen op het gebied van ensemblespel. Het samenspelen met andere cellisten biedt hen tevens een bredere en diepere blik op het karakter en de mogelijkheden van hun eigen instrument.
Het octet wordt gecoacht door Herre Jan Stegenga.