Concertgebouw de Doelen, Jurriaanse Zaal
Kamermuziekvereeniging Rotterdam
Dinsdag 15 oktober 2019, 20.15 uur
voorprogramma om 19.30: Hyrax trio met Arensky en Mendelssohn
Borodin Kwartet:
Ruben Aharonian (viool)
Sergej Lomovski (viool)
Igor Naidin (altviool)
Vladimir Balshin (cello)
Franz Schubert (1797-1828): Strijkkwartet nr.13 in a D804 ‘Rosamunde’ 1824
Allegro ma non troppo
Andante
Menuetto: Allegretto – Trio
Allegro moderato
pauze
Dmitri Sjostakovitsj (1906-1975): Strijkkwartet nr.15 in es opus 144 ‘Epiloog’ (1974)
Elegie: Adagio
Serenade: Adagio
Intermezzo: Adagio
Nocturne: Adagio
Treurmars: Adagio molto
Epiloog: Adagio
Borodin Kwartet
De leden van het Borodin Kwartet zijn met recht doorgewinterde kamermusici: het kwartet bestaat dit jaar maar liefst 74 jaar! Natuurlijk waren er in de loop van de jaren bezettingswisselingen – en zelfs een naamswisseling: de eerste tien jaar van zijn bestaan ging het kwartet als Moskou Filharmonisch Kwartet door het leven – maar de traditie leefde voort van de ene samenstelling in de andere. De vier musici willen zich in dienst stellen van de wensen van de componist, wat uitvoeringen vervuld van intensiteit en focus oplevert. Het ensemble richt zich op de meesterwerken uit het kwartetrepertoire en heeft een reputatie hoog te houden op het gebied van Russische muziek, in het bijzonder die van Borodin en Sjostakovitsj. Die laatste fungeerde jarenlang als een persoonlijke mentor bij de uitvoering van zijn kwartetten. De interpretatie van Sjostakovitsj’ complete kwartetoeuvre door het Borodin Kwartet wordt dan ook wereldwijd als zeer gezaghebbend beschouwd. Befaamd zijn de cycli met de complete strijkkwartetten van Sjostakovitsj die het Borodin Kwartet wereldwijd verzorgde, onder meer in Wenen, Zürich, Frankfurt, Madrid, Lissabon, Sevilla, Londen, Parijs, Amsterdam en New York.
Het Borodin Kwartet werd in 1945 gevormd door vier studenten van het conservatorium van Moskou. De vroegere cellist Valentin Berlinski was het langst lid van het kwartet, hij trad terug in 2007 en overleed in december 2008. Naast optredens met strijkkwartetten concerteerde het Borodin Kwartet met musici als Dmitri Sjostakovitsj, Svjatoslav Richter, Mstislav Rostropovitsj, Yuri Basjmet, Elisabeth Leonskaja, Natalia Gutman, Elisso Virsaladze en Christoph Eschenbach. Verder geeft het Borodin Kwartet regelmatig masterclasses. Voor het zestigjarige bestaan veertien jaar geleden voerde het Borodin Kwartet de complete strijkkwartetten van Beethoven uit in Amsterdam en Wenen. Verder waren er galaconcerten in Moskou, Londen en Parijs en recitals in Madrid, Rotterdam, Brussel, Genève, München, Lissabon, Barcelona, Athene, Keulen, Istanboel, Zürich, Berlijn en New York. De omvangrijke discografie van het Borodin Kwartet bevat vele uitgaven die in de prijzen vielen, waaronder die met de strijkkwartetten van Tsjaikovski en Miaskovski.
Onbekend in eigen stad
Van de zogenaamde Weense klassieke componisten Haydn, Mozart, Beethoven en Schubert was Franz Schubert de enige die werkelijk uit Wenen stamde en er zijn hele leven gewoond en gewerkt heeft. Schubert was de zoon van een onderwijzer en werd opgeleid als jongenssopraan aan de Weense hofkapel, als leerling van Ruzickas en Salieri. Hij had geen adellijke broodheren zoals zijn grote voorbeelden Haydn, Mozart en Beethoven, maar leefde als vrij scheppend kunstenaar. Hij vond dat hij als componist door de staat gehonoreerd moest worden, hetgeen overigens nooit gebeurd is.
Tamelijk verbijsterend is dat van alle strijkkwartetten van Schubert alleen dat in a-klein tijdens zijn leven in het openbaar is uitgevoerd in Wenen. De rest heeft alleen geklonken in de kring van Schuberts familie, studenten en vrienden en nooit in een concertzaal. Voor zover bekend schreef Schubert meer dan twintig strijkkwartetten. Daarvan zijn er vier verdwenen en vijf andere slechts fragmentarisch overgeleverd. De drie nu bekendste strijkkwartetten (waaronder het Kwartet ‘Der Tod und das Mädchen’) stammen uit de periode 1824-1826, zo’n twee tot vier jaar voor zijn vroege dood. Daartoe behoort ook het Strijkkwartet nr. 13 in a, bijgenaamd ‘Rosamunde’. Schubert droeg dit kwartet op aan de violist Ignaz Schuppanzigh, die veel kwartetten van Beethoven ten doop had gehouden en ook van dit werk de première verzorgde op 14 maart 1824. Het stuk opent met een melancholieke melodie die lijkt op die van Gretchen am Spinnrade. Maar zijn bijnaam dankt het kwartet aan het thema van het tweede deel, afkomstig uit de toneelmuziek Rosamunde en dat hij drie jaar later nog in zijn Impromptu in Bes zou gebruiken.
Een laatste kwartet
Dmitri Sjostakovitsj schreef zijn Vijftiende strijkkwartet, zijn laatste, in twee weken tijd in 1974, terwijl hij verbleef in een revalidatiekliniek in Moskou. Het verhaal gaat dat hij een paar maal bezoek kreeg van zijn oude vriend Isaak Glikman aan wie hij zou hebben toevertrouwd: ‘Ik heb een strijkkwartet voltooid. Het is mijn vijftiende. Ik weet niet of het wat voorstelt, maar ik had er een zeker plezier in toen ik het schreef.’ Sinds hij eind jaren 1930 begonnen was met het schrijven van strijkkwartetten was het een persoonlijk genre geweest, waarin hij zich kon uiten en ontboezemen, al was het maar in noten en klanken. Nu was hij moe. Moe van oorlog, onderdrukking, dreiging en censuur. En verzwakt door een waslijst van ziekten en kwalen. Is het vreemd dat in zijn laatste kwartet zes langzame delen voorbijtrekken? De muziek is kaal, verlaten en melancholiek, en begint met het langste van de zes delen, een Elegie. Daarin ontvouwt zich uit een naakte melodie een schrijnende klaagzang. De rest van het werk is een gang langs droeve beelden van klank, langs herinneringen aan voorbij geluk. Totdat het kwartet uiteindelijk oplost in stilte.
Clemens Romijn
voorprogramma om 19:30
Laurens Trio
Diederik van Wassenaer (viool)
Belén Mendez Valledor (cello)
Lieselotte van Tol (piano)
Sinds september 2018 vormen violist Diederik van Wassenaer, celliste Belén Mendez Valledor en pianiste Lieselotte van Tol samen het Laurens Trio. Het trio dankt zijn naam aan Sint-Laurentius, de beschermheilige van Rotterdam. Hier ontmoetten de drie musici elkaar op Codarts Hogeschool voor de Kunsten waar zij alle drie hun hoofdvakstudie volgen. Het trio wordt gecoacht door Bart van de Roer, pianist van het Storioni Trio. Het huidige kernrepertoire van het Laurens Trio wordt gevormd door werken van Beethoven en Dvořák. Hiernaast verdiepen zij zich graag in modern repertoire en voeren zij door henzelf gearrangeerd werk uit. Met veel plezier geeft het Laurens Trio regelmatig concerten op verscheidene concertlocaties in Nederland.
Fazil Say (1970): Space Jump
I. Andantino Meditativo
II. Allegro Maestoso
III. Maestoso
Antonín Dvořák (1841-1904): Piano Trio No. 4 in e klein Op. 90, ‘Dumky’
III. Andante – Vivace non troppo – Allegretto
VI. Lento Maestoso – Vivace
volgend concert
dinsdag 5 november 2019: Het Schumann Quartett speelt Mozart, Berg en Grieg