Kamermuziekvereeniging Rotterdam
dinsdag 18 februari 2020, 20:15 uur
Jurriaanse Zaal, Concertgebouw de Doelen
voorprogramma om 19:30 met New Age Connection
Jerusalem Quartet
Alexander Pavlovsky (viool)
Sergei Bresler (viool)
Ori Kam (altviool)
Kyril Zlotnikov (cello)
Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791): strijkkwartet nr. 15 in d KV 421 (1785)
Allegro
Andante
Menuetto & Trio: Allegretto
Allegretto ma non troppo
Erich Wolfgang Korngold (1897-1957): strijkkwartet nr. 2 in Es opus 26 (1933)
Allegro
Intermezzo: Allegretto con moto
Larghetto
Waltz: Tempo di Valse
pauze
Ludwig van Beethoven (1770-1827): strijkkwartet nr. 15 in a opus 132 (1825)
Assai sostenuto – Allegro
Allegro ma non tanto
Heiliger Dankgesang eines Genesenen an der Gottheit, in der Lydischen Tonart: Molto adagio-Andante
Alla marcia, assai vivace
Allegro appassionato
Jerusalem Quartet
De spelers van het Jerusalem Quartet volgden een gezamenlijke opleiding bij Avi Abramovitsj aan de Jerusalem Rubin Akademie voor Muziek en Dans in Jeruzalem. Hun carrière begon met het winnen van de Jerusalem Academy Chamber Competition in 1996. Het kwartet maakte deel uit van het BBC New Generation Artist Scheme en ontving een Borletti-Buitoni Trust Award in 2003. De afgelopen jaren trad het Jerusalem Quartet op in heel Europa en de VS. Sinds 2000 is het Jerusalem Quartet regelmatig te gast in Nederland. Tussen 2005 en 2007 verzorgde het kwartet de complete strijkkwartetten van Sjostakovitsj. Samenwerkingsverbanden zijn er met onder meer Mitsuko Uchida, Tabea Zimmermann, Natalia Gutman, Itamar Golan, Martin Fröst, Steven Isserlis, Sharon Kam, Elisabeth Leonskaja, Alexander Melnikov en András Schiff. In 2016 vierde het Jerusalem Quartet zijn twintigste verjaardag met de focus op Beethovens Strijkkwartetten opus 18, die in augustus 2015 werden opgenomen. Verder waren er jubileumoptredens met de kwartetten van Bartók en optredens met pianokwintetten met pianist András Schiff. Afgelopen jaar bracht het kwartet een album uit met Joodse muziek uit Midden-Europa van tussen de twee wereldoorlogen, inclusief Jiddische Cabaret-liedjes uit Warschau, gezongen door de Israëlische sopraan Hila Baggio, en Korngolds Tweede strijkkwartet.
Ergens in september 1785 ontving Joseph Haydn een brief uit Wenen.
Aan mijn lieve vriend Haydn
‘Een vader die besloten heeft “zijn zonen” de wijde wereld in te sturen, beschouwt het als een plicht ze onder de hoede te brengen van een beroemd man. Zeker als die beroemde man door een gelukkige speling van het lot zijn beste vriend is geworden. Daarom stuur ik jou, beroemde man en beste vriend, hier mijn zes zonen. Zij zijn de vruchten van lange en moeizame arbeid…’
Was getekend: Wolfgang Amadé Mozart
Aanleiding voor deze hartelijke brief was de publicatie van Mozarts zes nieuwe strijkkwartetten bij Artaria in Wenen in 1785. Begin dat jaar hadden de twee elkaar nog ontmoet in Mozarts huis in Wenen en had Haydn de kwartetten voor het eerst gehoord. Tegenover Mozarts vader Leopold maakte Haydn na afloop zijn historische compliment: ‘Ik verklaar u met God als getuige, en als een oprecht man, dat uw zoon de grootste componist is die ik persoonlijk en van naam ken. Hij heeft smaak en bovendien de grootste kennis van de wetenschap van het componeren.’ Sindsdien hebben de kwartetten de bijnaam ‘Haydnkwartetten’.
Een daarvan is het donker getinte Strijkkwartet in d KV 421. Het opent met een thema dat tegelijk ruimtelijk en pijnlijk klagend is. Ook in het tweede deel wil de gebruikelijke vreedzame zangerigheid van het langzame deel maar niet doorbreken. Overal in het kwartet heersen onrust en schaduwkanten. Alleen in het Trio van het Menuet lijkt de donkere sluier even opgetild. Volgens Mozarts vrouw Constanze componeerde Mozart dit Menuet tijdens de pijnlijke geboorte van hun eerste zoon Raimund. Het kwartet eindigt, naar het voorbeeld van Haydn, met een thema met variaties, dat niet de klaaglijke teneur weet te doorbreken, ondanks de grote beweeglijkheid. Dezelfde demonisch dreigende octaafsprong die het kwartet opende sluit het werk ook weer af.
Weense Jugendstil
Op de tweede plaats een werk van Erich Wolfgang Korngold (1897-1957), de uit Oostenrijk naar Amerika uitgeweken componist. Hij maakte vooral naam met weelderig romantische filmmuziek in Hollywood en werd zelfs een van grondvesters van de filmmuziek. De laatste decennia beleeft zijn muziek weer een langzame opleving, terwijl hij voorheen vaak werd weggezet als de man die componeerde in een stijl uit een voorbij tijdperk.
Net als Mozart groeide Korngold op als hoogbegaafd wonderkind. Zijn geboorteplaats was Brno in toenmalig Oostenrijk-Hongarije, waar zijn joodse vader Julius werkte als muziekcriticus. Gustav Mahler noemde de jongen ‘een muzikaal genie’ en ook Richard Strauss sprak jubelende woorden over het jonge talent. Het ballet Der Schneemann dat Korngold op zijn elfde componeerde werd een ware sensatie toen het in Wenen aan het keizerlijk hof werd uitgevoerd in aanwezigheid van keizer Franz Josef. Dat was in 1910.
Het hoogtepunt van zijn Europese roem beleefde Korngold rond zijn 23ste met zijn opera Die tote Stadt in 1920. Op uitnodiging van Max Reinhardt reisde Korngold in 1934 voor het eerst naar Hollywood om Mendelssohns toneelmuziek voor Shakespeares A Midsummer Night’s Dream te komen bewerken voor een filmversie. Toen hij in 1938 voor de filmmuziek van The Adventures of Robin Hood opnieuw in de VS was besloot hij daar te blijven, omdat in Oostenrijk juist toen de fatale Anschluss met Duitsland plaats vond en het er voor joden gevaarlijk werd. Daarom verklaarde Korngold dat de filmmuziek voor The Adventures of Robin Hood zijn leven had gered.
Tamelijk onbekend is dat Korngold een heus kamermuziekoeuvre op papier zette, met maar liefst drie strijkkwartetten. Zo schreef hij het romantische Tweede strijkkwartet kort voor hij in 1933 voor het eerst Hollywood bezocht. Het bezingt het Oostenrijkse platteland met Weense sensualiteit en delicatesse, en is wel eens vergeleken met de gouden glinstering van de schilderijen van Gustav Klimt. Niet voor niets vond criticus Nicholas Slonimsky dat Korngold de componist was ‘van de allerlaatste adem van de Weense romantisch geest.’
Strijkkwartet van een dove componist
De laatste strijkkwartetten van Ludwig van Beethoven hebben hun ontstaan te danken aan een verre bewonderaar, prins Nikolaus Galitzin (1794-1866). Deze fanatieke muziekliefhebber en begaafde cellist uit St. Petersburg nodigde Beethoven in 1822 per brief uit een aantal kwartetten voor hem te schrijven. ‘Het zal me een genoegen zijn u te betalen voor uw moeite, elk bedrag dat u gepast vindt.’
Een van de bestelde werken was het Strijkkwartet in a opus 132. In de partituur legt Beethoven uit dat het stuk verband houdt met zijn ziekte en genezing in Baden in de zomer van 1825. Het langzame deel stelt een ‘heiliger Dankgesang eines Genesenen an die Gottheit’ voor. De volledig dove componist maakte destijds een bijzonder moeilijke tijd door (leverziekte). De uitwerking van het kwartet was een moeizaam proces, Beethoven herschreef het enkele malen. Daarbij is het hele stuk gebouwd op slechts één muzikale gedachte, die in het eerste deel wordt voorgesteld. Het kwartet werd voor het eerst doorgespeeld in de herfst van dat jaar in het ‘Gasthaus Zum Wilden Mann’ in Wenen. Hoewel Moritz Schlesinger vrijwel onmiddellijk besloot dit kwartet uit te geven, heeft Beethoven die publicatie niet meer mogen meemaken.
Clemens Romijn
voorprogramma om 19u30: New Age Connection
Pedro Pires (tenortrombone)
Francisco Pestana (tenortrombone)
João Fernando (tenortrombone)
Ricardo Rocha (bastrombone)
Simão Ribeiro (bastrombone)
New Age Connection bestaat uit 5 Portugese trombonespelers die momenteel studeren aan Codarts Hogeschool voor de Kunsten in Rotterdam.
‘We hebben gekozen voor de ongewone formatie van vijf trombones vanuit de wens om de rol van de trombone in de kamermuziek uit te breiden. Omdat voor deze samenstelling nauwelijks origineel repertoire is geschreven, arrangeren we bestaande stukken en hebben we contact gelegd met componisten om ons repertoire uit te breiden.
Een andere cruciale factor die leidde tot de oprichting van de New Age Connection is de goede energie die we voelen tijdens het samenspelen en het goede teamwerk dat altijd aanwezig is, zowel binnen- als buiten de repetitieruimte. We presenteren onszelf met een breed scala aan stijlen, met muziek van componisten als Anton Bruckner, Claude Debussy tot aan nieuwe werken, geschreven in de traditionele Portugese muziek.
Een van onze hoofddoelen is om de luisteraar een onvergetelijke ervaring te brengen en dat de energie van New Age Connection overgedragen wordt op steeds meer mensen.
Anton Bruckner: Christus Factus Est
Ilja Reijngoud: Suite for Donostia
Antonio Vivaldi (Arr. Simao Ribeiro): Concerto for Strings in La Maggiore RV.158
II. Andante molto
Steven Reineke (Arr. Simao Ribeiro): Fate of the Gods
Volgend concert: dinsdag 10 maart 2020
Van Baerle Trio speelt Beethoven, Saint-Saëns & MacMillan