Concertgebouw de Doelen, Jurriaanse Zaal
dinsdag 8 oktober 2024, 20.15 uur
voorprogramma om 19:30: Duo Javardice
Ragazze Kwartet
Rosa Arnold (viool)
Jeanita Vriens-van Tongeren (viool)
Annemijn Bergkotte (altviool)
Anastasia Feruleva (cello)
Florence Price (1887-1953): Strijkkwartet nr. 2 in a (1935)
Moderato
Andante cantabile
Juba: Allegro
Finale: Allegro
pauze
Antonín Dvořák (1841-1904): Strijkkwartet nr. 12 in F opus 96 ‘Amerikaans’ (1893)
Allegro ma non troppo
Lento
Molto vivace
Finale: Vivace ma non troppo
Rhiannon Giddens (1977)
At the purchaser’s option (2017; arr. Jacob Garchik)
Ragazze Kwartet
Met spraakmakende programma’s heeft het Ragazze Kwartet zich ontwikkeld tot een van de meest toonaangevende klassieke ensembles. In innovatieve programma’s verenigt het kwartet zich met theater, dans en literatuur, en weet zo een ervaren en nieuw publiek te winnen voor het strijkkwartetrepertoire van vroeger en nu. Het Ragazze Kwartet werkt graag samen met jonge musici en theatermakers evenals met toonaangevende organisaties als NDT, het Kronos Quartet, Orkater en het Holland Festival. Daarnaast is het kwartet sinds 2017 artistiek leider van festival September Me in Amersfoort. In 2017 won het Ragazze Kwartet de Operadagen Rotterdam Award voor “hun eigenzinnige muziektheatrale benadering, hun maatschappelijke engagement en het gemak waarmee ze buiten hun traditionele vakgebied durven te denken”, aldus de jury. Het Ragazze Kwartet is vaste artiest bij het label Channel Classics en bracht daar al negen cd’s uit: ‘Vivere’, ‘Česko’, ‘FourFourThree’, ‘Spiegel’, ‘Bartók Bound vol.1 en vol.2’, ‘Winterreise’, ‘Open Spaces’ (2023) en ‘But not my soul’ (2024) met onder meer muziek van de Amerikaanse componiste Florence Price die ook in dit concert te horen is.
Vergeten en opnieuw geëerd
Om te beginnen muziek van die in ons land zo goed als onbekende vrouwelijke componiste uit de VS, Florence Price (1887-1953), die éénenzeventig jaar geleden overleed. Nota bene de eerste Afro-Amerikaanse vrouw van wie symfonieën op de lessenaars stonden van een professioneel Amerikaans orkest. En dat in een tijd dat racisme schering en inslag was in de Amerikaanse cultuur. Zo was de familie van Florence Smith (haar meisjesnaam) na een lynchpartij gedwongen te verhuizen van hun woonplaats Little Rock (Arkansas) naar Chicago. Florence studeerde er compositie, piano en orgel aan het New England Conservatory. Een groot moment beleefde ze in 1933 toen haar Symfonie in e een eerste prijs kreeg bij een compositiewedstrijd en ten doop werd gehouden door het Chicago Symphony Orchestra. Typisch voor Florence Price is het gebruik van melodieën en ritmen ontleend aan de blues, jazz en negrospirituals, maar vermengd met romantisch idioom dat aan Rachmaninov en Skrjabin doet denken en tevens aan Debussy en Ravel.
Slechts een klein deel van de muziek die Florence Price componeerde kwam tot klinken en werd uitgegeven. Note bene werden veel van haar manuscripten pas in 2009 teruggevonden in een huis in Illinois, de staat waarheen ze verhuisd was in 1926 op zoek naar een meer open en tolerant klimaat. Hier horen we haar Strijkkwartet nr. 2, dat in een maand tijd op papier kwam in september-oktober 1935. Het eerste deel opent met een thema dat zowel kalm als rusteloos is, en ondergaat een geleidelijke wending naar een tweede thema dat met dempers gespeeld wordt en waarin echo’s doorklinken van negrospirituals. Gaandeweg neemt de rusteloosheid toe en werkt dit eerste deel toe naar een heftig slot. Na een wat droevig deel in wiegende beweging volgt geen traditioneel scherzo, maar een juba, een snelle negentiende-eeuwse slavendans. Het kwartet eindigt met een Finale in energieke 6/8 maat. Zou Florence Price hier een stille groet aan Antonín Dvořák hebben willen brengen?
Een Bohemer in Amerika
Dan muziek van Antonín Dvořák die hoorbaar diep wortelt in de volksmuziek van zijn vaderland Bohemen. Zelfs in zijn Amerikaanse tijd blikte hij bij het componeren terug naar het thuisland, zoals hoorbaar is in het Celloconcert en de Negende symfonie ‘Uit de Nieuwe Wereld’. Destijds, tussen 1892 en 1895, was Dvořák directeur van het pas opgerichte National Conservatory of Music in New York. Ondanks hun zeer Boheems karakter worden ze samen met het Strijkkwartet opus 96 Dvořáks Amerikaanse werken genoemd.
Dvořák schreef zijn Strijkkwartet opus 96 in drie dagen tijd, toen hij vakantie hield in Spillville, een kleine kolonie van Boheemse emigranten in Iowa. Hij logeerde er te midden van gemoedelijke boeren, vriendelijke priesters en hartelijke huisvrouwen, en kon er zijn moedertaal spreken. Er is gesuggereerd dat dat een verklaring zou zijn voor de betrekkelijke eenvoud van het werk. Over zijn verblijf in Spillville zei Dvořák: ‘Wat betreft mijn nieuwe Symfonie, het F-groot Strijkkwartet en het Pianokwintet (geschreven hier in Spillville) – deze werken zou ik nooit zo geschreven hebben als ik Amerika niet gezien had.’
De thema’s van de verschillende delen lijken afkomstig van Boheemse of Amerikaanse volksmelodieën, omdat ze gebaseerd zijn op de pentatonische (vijftonige) toonladder F-G-A-C-D. Het tweede deel heeft de sfeer van een melancholieke negrospiritual, alsof Dvořák er zijn eigen heimwee naar Bohemen van zich af zingt. Het sprankelende derde deel (Scherzo) imiteert het rapsodische gekwinkeleer van een Amerikaanse vogel, de Scarlet Tanager, (Nederlandse naam: Zwartvleugeltanager, Latijnse naam: Piranga olivacea). Het kwartet eindigt met een rondo waarin echo’s klinken van de kerkmuziek uit het ‘Boheemse’ Spillville waaraan Dvořák en zijn vrouw regelmatig deelnamen. Horen we op de achtergrond een verre trein voorbij razen?
Maar niet mijn ziel!
Ten slotte At the Purchaser’s Option, een van de arrangementen die Jacob Garchik (1976) schreef
voor het Kronos Quartet in 2017, als onderdeel van het Fifty for the Future project ter ere van
de 50ste verjaardag van het ensemble. Het stuk is gebaseerd op een nummer van Rhiannon
Giddens’ album Freedom Highway, waarin de zangeres de rol vertolkt van een jonge tot slaaf gemaakte vrouw die te koop wordt aangeboden. De koper mag bepalen of hij ook haar negen maanden oude baby erbij wil hebben.
Ze zingt:
You can take my body
You can take my bones
You can take my blood
But not my soul
Clemens Romijn
Voorprogramma om 19:30
Duo Javardice
Inês Cores Real Pinhão (viool)
Lluïsa Paredes i Ubeda (cello)
Duo Javardice is een dynamisch duo dat een jaar geleden werd opgericht en bestaat uit twee getalenteerde musici afkomstig uit Catalonië en Portugal. Samen brengen zij de betoverende klanken van de cello en viool samen tot een voortreffelijk muzikaal verband.
Hun muzikale identiteit is geworteld in de klassieke muziek, maar hun passie voor creëren brengt hen ertoe om eigen arrangementen van interessante werken te maken. Door hun unieke benadering weten zij een frisse en boeiende draai te geven aan bekende stukken.
Naast hun liefde voor muziek is het primaire doel van Duo Javardice om van elk moment te genieten. Ze vinden niet alleen vreugde in de muziek die ze maken, maar ook in de gedeelde ervaring met hun publiek.
Ze zullen werken spelen van Erwin Schulhoff, Bela Bartok en Henry Purcell.
volgend concert:
dinsdag 26 november 2024: Meccore Quartet & Thomas Beijer spelen Zarebski, Beijer en Brahms