Kamermuziekvereeniging Rotterdam
Concertgebouw de Doelen, Jurriaanse Zaal
dinsdag 19 december 2023, 20:15
voorprogramma om 19:30
Nina Broeva (viool) en Damiën Heemskerk (piano)
Quatuor Arod
Jordan Victoria viool
Alexandre Vu viool
Tanguy Parisot altviool
Jérémy Garbarg cello
Joseph Haydn (1732-1809): Strijkkwartet in C opus 76 nr. 3 ‘Keizerkwartet’ (1797)
Allegro
Poco adagio cantabile: Thema en variaties over ‘Gott erhalte Franz den Kaiser’
Menuetto: Allegro
Finale: Presto
Benjamin Attahir (*1989): Eerste strijkkwartet ‘Al’ Asr’ (2017)
pauze
Claude Debussy (1862-1918): Strijkkwartet in g opus 10 (1893)
Animé et très décidé
Assez vif et bien rythmé
Andantino, doucement expressif
Très modéré
Quatuor Arod overbrugt de eeuwen
Bij het Quatuor Arod spat het talent van het podium. De vier jonge Franse strijkers verbleven als gastkwartet in de Elisabeth Kapel in Brussel en sleepten kamermuziekprijzen in de wacht in Kopenhagen, Parijs en München, zo ongeveer de heilige graal voor strijkkwartetten.
Het in 2013 opgerichte Quatuor Arod werd in 2017 uitgeroepen tot ‘BBC New Generation Artist’ en en ECHO Rising Star. De afgelopen seizoenen trad het kwartet op in concertzalen in Frankrijk, Wenen, Berlijn, het Concertgebouw in Amsterdam, Zürich, Londen, Carnegie Hall in New-York, Tokio, Denemarken, Italië, Servië, Finland, Marokko, Israël, Tsjechië en China. Het werkt samen met violisten Amihai Grosz, Antoine Tamestit, Timothy Ridout en Mathieu Herzog, de pianisten Eric Lesage, Alexandre Tharaud en Adam Laloum, de klarinettisten Martin Fröst, Romain Guyot en Michel Lethiecor, en de cellisten Raphaël Pidoux, Kyril Zlotnikov, Camille Thomas, François Salque, Jérôme Pernoo en Bruno Philippe. In 2017 bracht het de première van het hier gespeelde Eerste strijkkwartet ‘Al Asr’ van de Franse componist Benjamin Attahir. Opnamen maakte het Quatuor Arod van muziek van Mendelssohn (2017) en onlangs van Schönberg, Zemlinsky en Webern, op een album gewijd aan de figuur van Mathilde Zemlinsky, de zus van Alexander en vrouw van Schönberg.
De naam Arod is ontleend aan een paard in Tolkiens The Lord of the Rings en betekent ‘behendig en snel’.
Kwartet voor de keizer
Een van de grootste confrontaties die Joseph Haydn in zijn leven had vond plaats na zijn pensioen. Tijdens zijn twee verblijven in Engeland nota bene. En dat was zijn kennismaking met de overweldigende oratoria van Händel in Londen. De belevenis van Messiah en Israel in Egypt had een groot effect op zijn muzikale dromen. Haydn ging zich meer bezinnen op het oude barokke contrapunt, ontwikkelde plannen voor zijn oratorium Die Schöpfung en kreeg na het horen van God save the King inspiratie voor het schrijven van een Oostenrijks volkslied. En Haydn maakte al die dromen ook nog waar.
De fascinatie voor contrapunt is goed te beluisteren in het Strijkkwartet opus 76 nr. 3, waarvan het stralende eerste deel doortrokken is van nabootsing en canonische imitatie. Maar een meer verborgen bijzonderheid is het beginmotief waarop het eerste deel gebaseerd is: g-e-f-d-c. Dat is een klinkende omzetting van de eerste letters van ‘Gott erhalte Franz den Kaiser’. Daarbij heeft Haydn ‘Kaiser’ gelezen als ‘Caesar’. Pas in het tweede deel wordt goed hoorbaar waaraan het ‘Keizerkwartet’ zijn bijnaam en grote populariteit dankt. Dat is namelijk een reeks van vier variaties over de melodie van Haydns eigen Kaiserhymne, waarbij achtereenvolgens de eerste viool, de cello en altviool de hoofdmelodie spelen. In de vierde variatie klinkt de melodie opnieuw, nu rijkelijk harmonisch ingekleurd in de middenstemmen. Na een wat stuurs en canonisch opgezet menuet, lijkt in de finale een ware strijd in c-klein gaande. Dit deel is wel eens uitgelegd als de krachtmeting tussen keizer Franz II en Napoleon, ook al klinkt er niets dat lijkt op marsmuziek. Aan het eind is er weer het optimistisch C-groot van het eerste deel.
Benjamin Attahir
Dan een sprong in de tijd naar muziek van nu, naar het Eerste strijkkwartet ‘Al’ Asr’ uit 2017 van de Libanees-Franse componist Benjamin Attahir (1989). Hij werd geboren in Toulouse, begon met vioolspelen, maar raakte in de ban van het componeren en studeerde bij Édith Canat de Chizy, Marc-André Dalbavie, Gérard Pesson en Pierre Boulez. Hij won vele wedstrijden en onderscheidingen zoals de USA Bloomington IHC, het UNESCO International Rostrum of Composers, SACEM prijzen en Académie des Beaux-Arts prijzen. Zijn muziek, die ernaar streeft west en oost te verbinden, wordt wereldwijd uitgevoerd. Zo begon hij in 2017 aan een cyclus werken geïnspireerd op de vijf islamitische gebeden voor de verschillende tijdstippen van de dag, te beginnen met het pianoconcert ‘Al Fajr’ (Arabisch voor dageraad). Het derde stuk uit de cyclus is het Eerste strijkkwartet ‘Al Asr’, dat zijn titel ontleent aan het middaggebed en de sfeer schetst van de intense hitte tussen de middag en zonsondergang. Het strijkkwartet heeft vijf afdelingen die zonder pauze in elkaar overgaan. Binnen een islamitisch kader heeft Attahir geprobeerd om verwijzingen naar andere monotheïstische religies te integreren door middel van Gregoriaanse, Joodse Klezmer en Oosterse elementen.
Attahir zegt erover:
‘Al ‘Asr is het middaggebed. Ik heb geprobeerd om muzikaal de sfeer van dit specifieke moment van de dag. Rauw licht, overweldigende hitte, iriserende lucht in contact met het oppervlak van de grond – zoveel beelden die me vergezelden bij het schrijven van dit stuk. Maar Al ‘Asr is ook de 103e Sūrah van de Qur’ān, die gaat over het verstrijken van de tijd en de toekomst van wezens. De structuur ervan in drie verzen dicteerde de vorm van dit Kwartet, zonder dat de heilige tekst op de
voorgrond wordt geplaatst. Het is altijd het poëtische en allegorische aspect dat mijn werk heeft geleid.’
Eenling van Debussy
Claude Debussy was eenendertig toen hij zijn Strijkkwartet in g componeerde, zijn enige werk in dit klassieke gewichtige genre. Het kwartet was bestemd voor de Société Nationale, de instelling die ook de première door het Ysaÿe Kwartet op 29 december 1893 organiseerde. Debussy had zich globaal aan de traditionele vierdelige vorm van het strijkkwartet gehouden en de delen door eenzelfde kernmotief tot een cyclisch geheel gevormd. Toch kreeg zijn Strijkkwartet een zeer omzichtig onthaal bij de première. Zo ook bij de uitvoering in Brussel twee maanden later. De befaamde violist Eugène Ysaÿe had al bij de repetities zijn medespelers met moeite kunnen overtuigen. Nee, deze muziek was niet verward en onsamenhangend, maar, integendeel, glashelder. Menig maal had hij op het punt gestaan de uitvoering maar af te blazen, omdat het instuderen zo moeizaam verliep. Alleen Paul Dukas was vol lof in zijn recensie over de première. Hij prees de gebondenheid van de vorm, de bekoorlijkheid van de dissonant en de helderheid van de melodische lijn.
De vermaarde Belgische musicoloog Gevaert, directeur van het Brussels Conservatorium, kwam bij de uitvoering door het toenmalige Ysaÿe Kwartet in februari 1894 te laat. Daarom begonnen de vier spelers opnieuw. Na afloop verklaarde Gevaert, dat hij niets had begrepen van dit harmonisch gemurmel. Hij meende echter dat dit de eerste levenstekenen van een kunst voor de toekomst zouden kunnen zijn en dat de tijd wel zou beslissen. Deze omzichtige woorden zijn achteraf volkomen waar gebleken.
Clemens Romijn
Voorprogramma om 19:30
Nina Broeva, viool
Damiën Heemskerk, piano
Nina Broeva (2002) en Damiën Heemskerk (2002) ontmoetten elkaar op Codarts Rotterdam, waar ze beiden studeren.
Sinds september 2021 spelen ze regelmatig samen als duo; in 2022 wonnen ze met dit duo de eerste prijs in het prinses Marianne concours, evenals de tweede prijs in het kamermuziekconcours Gelre.
Naast het standaard repertoire brengen ze ook meer verrassende stukken en nieuwe composities ten gehore.
Programma
Franz Schubert (1797-1828): Sonate voor viool en piano in A groot, D.574
I. Allegro Moderato
Edvard Grieg (1843-1907): Sonate voor viool en piano no.2 in G groot, op.13:
I. Lento doloroso – Allegro vivace
II. Allegretto tranquillo
III. Allegro animato
Giya Kancheli (1935-2019): Uit de 18 miniatures voor viool en piano
VI. Con energia, secco
volgend concert: dinsdag 16 januari 2024
Calefax Reed Quintet speelt Bizet, Berlioz, Franck, Wagner, Debussy en Guus Jansen