Concertgebouw de Doelen, Jurriaanse Zaal
dinsdag 4 maart 2025, 20:15 uur
voorprogramma om 19:30: Lazos Quartet met Haydn, Borodin en Shaw
Quatuor Danel
Marc Danel (viool)
Gilles Millet (viool)
Vlad Bogdanas (altviool)
Yovan Markovitch (cello)
Dmitri Sjostakovitsj (1906-1975): Strijkkwartet in Fis nr. 14 opus 142 (1973)
Allegretto-Meno mosso-Allegretto-Meno mosso-Allegretto
Adagio
Allegretto-Poco meno mosso-Adagio
Mieczysław Weinberg (1919-1996): Strijkkwartet nr. 13 opus 118 (1977)
pauze
Ludwig van Beethoven (1770-1827): Strijkkwartet nr. 15 in a opus 132 (1825)
Assai sostenuto – Allegro
Allegro ma non tanto
Heiliger Dankgesang eines Genesenen an der Gottheit, in der Lydischen Tonart: Molto adagio – Andante
Alla marcia, assai vivace
Allegro appassionato
Quatuor Danel
Het Quatuor Danel werd opgericht in 1991 en bestaat in zijn huidige samenstelling sinds cellist Yovan Markovitch zich bij de groep voegde in 2014. Het kwartet staat bekend om gedurfde projecten met de complete strijkkwartetten van Beethoven, Sjostakovitsj en Weinberg en ontving daarvoor lovende reacties van publiek en pers.
Het Quatuor Danel treedt op op de belangrijkste concertpodia wereldwijd en heeft in 30 jaar een reeks baanbrekende cd-opnames gemaakt. Tot hun muzikale partners behoren gevierde artiesten als Leif Ove Andsnes, Jean-Efflam Bavouzet, Alexander Melnikov, Adrien La Marca, Clemens Hagen en het Borodin Quartet. Quatuor Danel was het eerste kwartet dat alle 17 kwartetten van Mieczysław Weinberg uitvoerde in Manchester en Utrecht en opnam. De dubbele kwartetcyclus van Weinberg en Sjostakovitsj voerden zij uit in de Wigmore Hall in Londen, de Philharmonie de Paris, Muziekgebouw Amsterdam, ElbPhilharmonie Hamburg, Phillips Collection Washington en in Japan en Taiwan.
Dit seizoen brengt het Quatuor Danel opnieuw naar Leipzig, voor de uitvoering en opname van Prokofjevs strijkkwartetten, en voor de herdenking van de 50e sterfdag van Sjostakovitsj. Verder toert het kwartet door Japan, de VS, Taiwan en Zuid-Korea en is het artist in residence in de Londense Wigmore Hall en de Universiteit van Manchester.
De dierbare cellist geëerd
De laatste tien jaar van zijn leven leed Dmitri Sjostakovitsj onder een broze gezondheid. Door de aantasting van zijn zenuwstelsel was hij ernstig beperkt in het gebruik van zijn rechterhand, die zo goed als kreupel was geworden. Sommige musicologen vermoeden dat Sjostakovits zijn laatste symfonieën zo dun instrumenteerde door de problemen met zijn hand, en dat hij zich daardoor liever concentreerde op strijkkwartetten. De fysieke moeite van het schrijven ging meer en meer het artistieke resultaat bepalen. En de omstandigheden kregen natuurlijk hun weerslag in de sombere toon van zijn late werken.
Het Strijkkwartet in Fis nr. 14 opus 142 was geschreven voor het Beethoven Kwartet. De vier musici zouden het werk zeker ten doop hebben gehouden als niet kort tevoren cellist Sergej Sjirinski was overleden. Nu eerde Sjostakovitsj de cellist door de cello in al de drie delen een prominente rol te geven. Zo opent het eerste deel met een druk enigszins dreigend thema dat de cello speelt in zijn lagere regionen. Nadat de eerste viool het thema overneemt wordt het verwerkt door de rest van het ensemble. Ook het tweede thema wordt eerst door de cello voorgesteld. En na de doorwerking eindigt dit deel zelfs met het cellothema van het begin. In het melancholieke langzame tweede deel is de cello meer de antwoordende partij, en begeleidt geregeld met pizzicatotonen (getokkelde tonen) de eerste viool. Met pizzicati van de viool gaat zonder pauze de Finale van start. Onder het vriendelijk ogende opschrift Allegretto gaat onzekerheid schuil, beklemming en suspense, speciaal in een passage voor cello en viool. Aan het eind worden herinneringen opgeroepen uit de twee vorige delen, en besluit het kwartet rustig en sereen.
Een goed bewaard geheim
De tweede componist op dit programma was in het Westen lang een goed bewaard geheim uit de Sovjet-Unie: Mieczyslaw Weinberg (1919-1996). Hij werd geboren in Warschau, waar zijn vader werkte als componist en muzikaal leider van een joods theater. Weinberg week in 1939 uit naar de Sovjet-Unie, op de vlucht voor de oprukkende Duitse troepen. Daar studeerde hij compositie aan het conservatorium in Minsk bij Vassili Zolotarjov, een leerling van Nikolaj Rimski-Korsakov. Maar twee jaar later vluchtte hij opnieuw voor de oorlog, dit maal naar Tasjkent in Oezbekistan. Van daaruit stuurde Weinberg zijn Eerste symfonie op naar Dmitri Sjostakovitsj, die zó onder de indruk raakte van deze muziek, dat hij in 1943 regelde dat Weinberg in Moskou kon komen wonen. De componisten raakten goed bevriend. Dat alles in Moskou, waar Weinberg de rest van zijn leven zou doorbrengen. Intussen was Weinbergs familie in Polen door de nazi’s vermoord en was in 1948 ook zijn schoonvader, de beroemde joodse acteur Solomon Mikhoels, op Stalins bevel geliquideerd. Zelf werd Weinberg in 1953 valselijk beschuldigd en gearresteerd, maar Sjostakovitsj nam het voor hem op. Uiteindelijk was het Stalins dood die Weinbergs leven redde. Toen Weinberg in Moskou overleed op 26 februari 1996, zesenzeventig jaar oud, liet hij een indrukwekkend oeuvre na, van maar liefst honderdvijftig liederen, zesentwintig symfonieën, negentien sonates, zeven opera’s en zeventien strijkkwartetten. Volgens Sjostakovitsj waren hij en Weinberg in een wedstrijd verwikkeld wie de meeste strijkkwartetten zou componeren: Weinberg overtroefde Sjostakovitsj met twee stuks.
Weinbergs Strijkkwartet nr. 13 kwam op papier in 1977 en was het eerste kwartet na de dood van zijn goede vriend Sjostakovitsj en ook het kortste kwartet van zijn hand, zo’n veertien minuten. Net als Sjostakovitsj’ Dertiende strijkkwartet van zeven jaar eerder bestaat het uit één doorlopend geheel. En over beide werken hangt een weemoedige schaduw van melancholie.
Strijkkwartet van een dove componist
De laatste strijkkwartetten van Ludwig van Beethoven hebben hun ontstaan te danken aan een verre bewonderaar, prins Nikolaus Galitzin (1794-1866). Deze fanatieke muziekliefhebber en begaafde cellist uit St. Petersburg nodigde Beethoven in 1822 per brief uit een aantal kwartetten voor hem te schrijven. Inderdaad leverde Beethoven met zijn Strijkkwartetten opus 127, 132 en 130 de laatste top van zijn kwartetkunst.
Ziekte en genezing
Een van de door prins Nikolaus Galitzin bestelde werken was het Strijkkwartet in a opus 132. In de partituur legt Beethoven uit dat het stuk verband houdt met zijn ziekte en genezing in Baden in de zomer van 1825. Het langzame deel stelt een ‘heiliger Dankgesang eines Genesenen an die Gottheit’ voor. De volledig dove componist maakte destijds een bijzonder moeilijke tijd door (leverziekte). De uitwerking van het kwartet was een moeizaam proces, Beethoven herschreef het enkele malen. Daarbij is het hele stuk gebouwd op slechts één muzikale gedachte, die in het eerste deel wordt voorgesteld. Het kwartet werd voor het eerst doorgespeeld in de herfst van dat jaar in het ‘Gasthaus Zum Wilden Mann’ in Wenen. Dat was hetzelfde hotel waarin, volgens het verhaal van Maria Eskeles, Beethoven nog éénmaal improviseerde aan de piano. Hoewel Moritz Schlesinger vrijwel onmiddellijk besloot dit kwartet uit te geven, heeft Beethoven die publicatie niet meer mogen meemaken.
Clemens Romijn
Voorprogramma om 19u30: Lazos Quartet
Jörgen Gènova Roldán, viool
Miguel Ángel Ruiz Ruiz, viool
Roberto G. Luque Schoham, altviool
Diogo Simões Martins, cello
Lazos Quartet is een dynamisch strijkkwartet gevormd op Codarts Rotterdam, door vier getalenteerde musici tussen de 25 en 30 jaar.
De naam “Lazos”, wat zich vertaalt naar “obligaties” of “banden” in het Engels, weerspiegelt perfect de sterke band die de kwartetleden delen, zowel muzikaal als persoonlijk. Met een schat aan ervaring in kamermuziek is het kwartet toegewijd aan het verkennen en uitvoeren van een breed scala aan repertoire. Naast hun werk als kwartet zijn de musici actief in verschillende orkesten in Nederland, Spanje en Portugal, waardoor hun muzikale ervaring en perspectief verder worden verrijkt. Het Lazos Quartet verenigt jeugdige energie met een diepgewortelde toewijding aan muzikale uitmuntendheid, en brengt een frisse en gepassioneerde benadering in elk optreden.
Programma
Joseph Haydn (1732-1809): String Quartet “Emperor” in C Major, nº3, Op.76
Allegro
Aleksandr Borodin (1833-1887): String Quartet in D Major, nº2
Allegro moderato
Caroline Shaw (1982): Plan & Elevation (2015)
V. The Beech Tree
volgend concert op 22 april 2025: Liza Ferschtman, Lucie Horsch & friends spelen pianokwintetten van Schubert en Vaughan Williams