Kamermuziekvereeniging Rotterdam
Concertgebouw de Doelen, Jurriaanse Zaal
dinsdag 22 april 2025, 20.15 uur
voorprogramma om 19:30
Liza Ferschtman (viool)
Lilli Maijala (altviool)
Ivan Karizna (cello)
Olivier Thiery (contrabas)
Lucie Horsch (piano)
Ralph Vaughan Williams (1872-1958): Pianokwintet in c (1903)
Allegro con fuoco
Andante
Fantasia quasi variazioni: Moderato
pauze
Franz Schubert (1797-1828): Forellenkwintet in A opus 114 D667 (1819)
Allegro vivace
Andante
Scherzo (Presto)
Tema (Andantino) con variazioni
Finale (Allegro giusto)
Liza, Lucie & vrienden
Violiste Liza Ferschtman had vanaf haar vijfde les van Philipp Hirshhorn, studeerde in Amsterdam bij Herman Krebbers, in Philadelphia bij Ida Kavafian en in Londen bij David Takeno. In 1997 won ze het Nationaal Vioolconcours ‘Oskar Back’ en in 2006 ontving ze de Nederlandse Muziekprijs. Ze soleerde bij vrijwel alle Nederlandse orkesten en talloze orkesten in Europa en de VS. Kamermuziek speelt ze met Enrico Pace, Elisabeth Leonskaja, Jonathan Biss, Christian Poltéra en vele anderen. Van 2007 tot 2022 was Liza artistiek leider van het Delft Chamber Music Festival.
De Finse altvioliste Lilli Maijala doceert sinds 2011 aan de befaamde Sibelius Academie in Helsinki en treedt regelmatig op als solist en kamermusicus in heel Europa. Sinds september 2023 doceert ze aan de Zürich University of the Arts. Ze maakte deel uit van het veelgeprezen kwartet-lab met cellist Pieter Wispelwey en violisten Patricia Kopatchinskaja en Pekka Kuusisto, en nu is ze lid van het pas opgerichte Valo Quartet.
De in Belarus geboren cellist Ivan Karizna (1992) won de bronzen medaille bij de Internationale Tsjaikovskiwedstrijd in 2011 en eindigde als 5e in de Koningin Elisabethwedstrijd voor cello in 2017. Ivan Karizna gaf concerten in België, Groot-Brittannië, Nederland, de VS en Frankrijk. Hij studeerde aan het Parijse Conservatorium en vertegenwoordigde zijn land op de Eurovisie Jonge Muzikanten 2010 wedstrijd in Wenen
De Fransman Olivier Thiery is een internationaal gerenommeerd contrabassist. Zijn carrière begon in 2008 in Amsterdam bij het Koninklijk Concertgebouworkest en sinds 2012 speelt hij ook bij Camerata RCO. Hij won de derde prijs op het internationale ARD-concours in 2009 en is sinds 2014 hoofdvakdocent contrabas op het Conservatorium van Amsterdam.
Lucie Horsch is een veelgevraagde jonge blokfluitsoliste in binnen- en buitenland. Maar naast haar studie blokfluit aan het Conservatorium van Amsterdam bij Walter van Hauwe studeerde ze daar ook piano bij Marjès Benoist en Jan Wijn. In 2020 ontving ze als blokfluitiste de prestigieuze Nederlandse Muziekprijs.
Een vergeten pianokwintet
Een van de raadsels uit de muziekgeschiedenis die vermoedelijk nooit zullen worden opgelost is waarom geen enkele vroege klassieke componist ooit op het idee is gekomen het strijkkwartet te combineren met piano. Dat is namelijk de bezetting die wij pianokwintet zijn gaan noemen: twee violen, een altviool, een cello en piano. Maar waar zijn de pianokwintetten met strijkers van Haydn, Mozart of Beethoven? Ze zijn er niet. Onbegrijpelijk. Wel schaarden bij Mozart en Beethoven vier blazers zich rond de piano. En bij Schuberts beroemde Forellenkwintet uit 1819 dan? Die verving de tweede viool weer door een contrabas om het ensemble wat meer fundament te geven en de klank wat meer warmte. Ook geen echt strijkkwartet plus piano dus. Nee, het was een groot wachten op Robert Schumanns gelukkige ingeving in 1842. In dat jaar schreef hij (voor zover bekend ten minste) het allereerste pianokwintet uit de geschiedenis, zijn opus 44. Na Schumann was het opnieuw wachten op pianokwintetten van Borodin (1862), Brahms (1866), Bruch (1886) en Dvořák uit 1887.
Iemand die voor zijn pianokwintet dezelfde bezetting met contrabas gebruikte als Schubert was de Engelse componist Ralph Vaughan Williams (1872-1958). Hij was de belangrijkste locomotief van het Engelse muziekleven na Edward Elgar. Met zijn karakteristiek milde partituren vol oud volksliedgoed heeft hij Engeland een herkenbaar eigen geluid gegeven. Uit zijn enorme oeuvre kreeg de Fantasia on a theme by Thomas Tallis veel bekendheid. Daarin fantaseert hij over een Engelse collega uit de zestiende eeuw. De fantasie kwam op papier in 1910, kort nadat Vaughan Williams enige tijd bij Maurice Ravel in Parijs compositie had gestudeerd. Later sprak hij over die tijd als ‘een aanval van Franse koorts.’
Van nog vroeger datum is het Pianokwintet (1903), gecomponeerd acht jaar nadat hij was afgezwaaid van het Royal College of Music. Veel muziek uit die tijd vernietigde hij of trok hij later terug. Na zijn dood in 1958 liet zijn weduwe de bewaarde partituren na aan The British Library, inclusief de afgekeurde, en leidden ze een sluimerend bestaan. Totdat zij in de jaren 1990 het embargo op het uitvoeren van sommige werken ophief en ook de vroege kamermuziek kon worden uitgegeven. Zo werd ook het Pianokwintet voor het eerst sinds de première in december 1905 weer uitgevoerd in het Royal College of Music in 1999. De grootste invloed die doorklinkt in het Pianokwintet is die van Johannes Brahms, de componist die zes jaar voor het ontstaan van het stuk was overleden en de grote idool was geweest van Parry en Stanford, Vaughan Williams’ docenten aan het Royal College of Music. Het wijdlopige eerste thema van het eerste deel en de uitvoerige uitwerking lijken van een zoon van Brahms. Het thema van het langzame deel lijkt sterk op Silent Noon, een lied uit hetzelfde jaar. De finale bestaat uit een thema met vijf variaties, een geliefde vorm bij Vaughan Williams. Het thema passeerde al de revue in de eerdere twee delen en werd door Vaughan Williams vijftig jaar later gebruikt in het slotdeel van zijn Vioolsonate.
Forellenkwintet
In de zomer van 1819 reisde Franz Schubert met de meest gevierde zanger van Wenen, Michael Vogl, naar Vogls geboorteplaats en verbleven ze enkele dagen in het prachtige kleine plaatsje Steyr. Hier schreef Schubert zijn Forellenkwintet. Het A-groot van het stuk is Schuberts toonsoort van tevredenheid en optimisme. De bezetting van het Forellenkwintet is ongewoon, want het gebruikt geen 2 violen, een altviool en een cello en een piano, maar vervangt de tweede viool door een contrabas. Behalve een diepere strijkersklank leverde dat aan de pianopartij meer bewegingsvrijheid en doorzichtigheid. Het is Schubert gelukt het zonnige en vredige landschap van Opper-Oostenrijk in zijn muziek te weerspiegelen. De opgewektheid, de associaties met het heerlijke natuurschoon en het populaire volksliedachtige thema van Die Forelle afkomstig uit het gelijknamige lied hebben dit werk tot een van de bekendste muziekstukken uit het klassieke repertoire gemaakt.
Clemens Romijn
volgend concert op dinsdag 20 mei 2025: Oxalys Ensemble & Ian Bostridge brengen Engels liedprogramma